Volgens de Nederlandse wet erven kinderen altijd iets van hun ouders. Zelfs als de ouders dat liever niet willen en zij in hun testament hebben laten vastleggen dat zij hun kind of kinderen niets mogen krijgen. Zelfs het onterfde kind kan nog aanspraak maken op een geldbedrag. Advocaat-mediator Gonnie Spee van AB Advocaten te Nijmegen licht toe.

In de praktijk komt het regelmatig voor. Ouders die in hun testament hun kinderen onterven. Het onterfde kind is dan geen erfgenaam. Maar dat betekent niet dat het onterfde kind helemaal achter het net vist. Een onterfd kind heeft altijd recht op een zogenaamde legitieme portie.

De legitieme portie is een geldbedrag dat zo groot is als de helft van een ‘normaal’ erfdeel. Stel vader overlijdt en hij laat naast zijn echtgenote twee kinderen na, Koen en Claudia. Dan zou het normale erfdeel volgens de wet 1/3e deel van de nalatenschap zijn. Zowel de echtgenote als de kinderen erven ieder een gelijk deel. De legitieme portie bedraagt dan de helft hiervan, ofwel 1/6e deel. Wanneer zoon Koen uit dit voorbeeld door vader onterfd is, kan Koen geen goederen opeisen. Wel kan hij aanspraak maken op een som geld die gelijk is aan 1/6e deel van de waarde van de erfenis.

Betuttelend en knellend

Niet iedereen vindt het terecht dat kinderen die onterfd zijn geld kunnen opeisen uit de nalatenschap. Tegenstanders van de wettelijke regeling vinden dat mensen zelf zouden moeten kunnen beslissen wat er na hun overlijden gebeurt met het kapitaal dat zij zelf met bloed, zweet en tranen hebben vergaard.

Waar het vroeger nog zo vanzelfsprekend was dat al het kapitaal in de familie bleef, lijkt het dat in deze tijd niet meer te zijn. Waarom zou je niet al je spaargeld aan dat ene goed doel mogen nalaten? Of waarom niet alles naar dat ene kind dat in de laatste jaren zo’n goede mantelzorger voor zijn ouders is geweest? Met name door (stief) ouders die geen goede band hebben met hun kinderen wordt de legitieme portie als betuttelend en knellend ervaren.

Onderzoek in Nijmegen

Het Centrum voor Notarieel Recht van de Radboud Universiteit heeft samen met Netwerk Notarissen veldonderzoek gedaan naar de vraag of de legitieme portie nog wel van deze tijd is. Er zijn peilingen gehouden onder burgers, maar ook onder professionals die dagelijks met het erfrecht te maken hebben. Het onderzoek is in december 2020 gepubliceerd.

Opvallend is dat een groot deel van de ondervraagden een andere wettelijke regeling zou willen. De meerderheid van de notarissen pleit vóór een afschaffing van de legitieme portie. Erfrechtadvocaten kijken er heel anders tegenaan. Van deze beroepsgroep is 70% voor het behoud van de legitieme portie.

De resultaten van dit Nijmeegse onderzoek zijn inmiddels aangeboden aan minister Dekker van Rechtsbescherming. En vanuit de Tweede Kamer zijn hier al vragen over gesteld. Onder meer de vraag aan de minister is of het onderzoek aanleiding geeft de legitieme portie uit de wet te halen. Meestal gaat er heel wat tijd overheen voordat een wet gewijzigd wordt. De kans dat de legitieme portie snel zal verdwijnen, is dan ook niet zo groot.

Er komen veel emoties bij kijken

Wanneer je nadenkt over wat er met je bezittingen moet gebeuren na je overlijden, zul er dus rekening mee moeten houden dat kinderen via de legitieme portie altijd recht hebben op een geldbedrag. Maar ook als de legitieme portie niet meer in de wet zou staan, is het goed serieus na te denken over wat je nalaat.

De praktijk laat namelijk zien dat het verdelen van de erfenis vaak een bijzonder emotionele gebeurtenis is. De emoties kunnen de achtergebleven familieleden soms dichter bij elkaar brengen. Maar dit is helaas niet altijd het geval. Zeker in die gevallen waarin de kinderen verschillend worden behandeld, treden er vaak ernstige conflicten op vaak die uitmonden in langlopende juridische procedures.

Een onterving kan voor een kind een volslagen verrassing zijn. De klap die het kind al moest ervaren door het overlijden, dreunt dan nog lang na. Een onterving kan het gevoel geven dat er niet van hem of haar werd gehouden. Het kan voor een kind heel moeilijk zijn om in die onterving te berusten. Het kind belandt dan in een strijd met broers en zussen die wel erfgenaam zijn, waarbij dan gestreden wordt over het feit dat niet alle kinderen in het testament gelijk behandeld werden. Zo’n strijd wordt dan uiteindelijk via een juridische procedure uitgevochten, terwijl het meestal niet (alleen) over het geld gaat.

Als ouder zou je daarop bedacht moeten zijn. En zou het niet mooi het zijn wanneer je daar zelf met je toekomstige erfgenamen het gesprek over zou kunnen aangaan? Zo’n gesprek is niet gemakkelijk, maar het kan enorm opluchten om bespreekbaar te maken hoe je de zaken achter wilt laten. Het kan voor de naasten duidelijk maken wat je wensen en bedoelingen zijn. Een nalatenschapsmediator kan helpen om afspraken te maken of regelingen te treffen met de toekomstige erfgenamen. Uiteindelijk wil je zelf beslissen over wie wat krijgt. Maar wel graag zonder dat ze er ruzie over krijgen.